تکنولوژی در صنایع نفت و گاز در جهان معاصر، همگام با نیازهای روبه رشد مصرف منابع هیدروکربوری رشد کرده و به جایی رسیده که امروز علم به فناوری های روز در صنعت نفت، هم پایه دارا بودن منابع و ذخایر هیدروکربوری به شمار می آید. تکنولوژی توانسته است افزون بر صیانت از منابع خدادادی نفت و گاز، هزینه‌های مربوط به تولید و پالایش را به نحو موثری کاهش دهد و اشتیاق به سرمایه‌گذاری در اکتشاف و تولید نفت و گاز طبیعی در نقاط دوردست را افزایش دهد. در این میان ایران با در اختیار داشتن ۱۵۹ میلیارد بشکه نفت و ۳۴ تریلیون متر مکعب گاز، باید پاسخی برای نیاز رو به رشد خود در دستیابی به تکنولوژی روز در صنعت نفت بیابد.
با نگاه کلان به موضوع علم و فناوری می توان گفت که قدرت و استقلال هر کشوری بر فناوری و تولید دانش استوار است. بنابراین نوع و سطح فعالیت‌های پژوهشی یکی از شاخص‌های اصلی توسعه و پیشرفت محسوب می‌شود. در واقع موفقیت در تمام فعالیت‌های مربوط به توسعه به ویژه در صنایع به گسترش فعالیت‌های پژوهشی بستگی دارد که صنعت نفت هم از این موضوع مستثنی نیست و بر همین مبنا پروژه های تحقیقاتی فراوانی با در نظر گرفتن اولویت های پژوهش های کاربردی در صنعت نفت کشورمان در دستور کار قرار گرفته است.
ابراهیم علوی طالقانی؛ سرپرست مدیریت پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ایران در گفت و گو با خبرنگار شرکت ملی نفت ایران، ضمن تبریک روز و هفته پژوهش، فناوری را یکی از محورهای مهمی می داند که ضامن پیشرفت و توسعة پایدار در هر کشوری به شمار می‌آید.
طالقانی می گوید: اگر پژوهشی صورت نگیرد، دانش بشری افزایش نخواهد یافت و دچار سکون و رکود خواهد شد. بدون انجام پژوهش، امور آموزشی نیز از پویایی و نشاط لازم برخوردار نخواهد بود از این رو یکی از عوامل اساسی پیشرفت در کشورهای توسعه یافته، توجه خاص به امر پژوهش است. اصولاً پیشرفت و توسعه، ارتباط مستقیمی با تحقیقات علمی دارد و رشد و توسعة کشورهای پیشرفته در نتیجة سرمایه‌گذاری در بخش پژوهش است. حجم وسیع پژوهش‌های علمی در کشورهای توسعه یافتة صنعتی گویای این واقعیت است.
تداوم تولید نیازمند توسعه صنعت و کسب دانش است
وی می افزاید: تداوم اکتشاف، تولید، انتقال و بهره برداری از ذخایر نفتی که با هدف تسخیر بازارهای منطقه ای و جهانی و نیز صیانت از جایگاهِ شایستۀ صنعت نفت جمهوری اسلامی ایران در میدان رقابتِ نابرابر بین المللی در سند چشم انداز کشور مد نظر قرار گرفته، نیازمند تدوین برنامه های اصولی، جذب سرمایه های لازم برای نگهداری، به روز رسانی و توسعه دانشی صنعت نفت کشورمان است.
طالقانی مهمترین عامل در کسب هر موفقیتی را تدوین و طراحی دقیق برنامه ها و استراتژی های متناظر با اهداف ترسیمی می داند و می گوید: مدیریت پژوهش و فناوری در جهت توسعه فناوری در شرکت ملی نفت ایران و تبدیل آن از یک شرکت عملیات محور به یک شرکت دانش پایه سعی می کند تا فعالیت ها و اهداف خود را بر این اساس استوار کرده و با تبیین ۱۱ حوزه فناوری تلاش دارد تا اهداف عالیه نظام را در ارتقاء سطح فناوری محقق کند و زیر ساخت های لازم را برای افزایش تولید عالمانه نفت و گاز فراهم آورد.
بر اساس این گزارش، مدیریت پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ایران از سال ۱۳۷۹ بنا به مصوبه شورای معاونان وزارت نفت ایجاد و فعالیت ها و پژوهش های مرتبط با صنایع بالادستی نفت را دنبال کند. تنظیم و تدوین استراتژی پژوهش و فناوری در شرکت ملی نفت ایران، نهادینه کردن و گسترش فعالیت های پژوهشی، ایجاد زمینه های رشد، خلاقیت و نوآوری در صنعت نفت، تهیه و تدوین برنامه های مطالعاتی، راهنمایی و نظارت در طرح های تحقیقات بالادستی و استفاده بر حسب نیاز از دانشگاه ها، مراکز تحقیقاتی، شرکت های دانش بنیان و پارک های فناوری از جمله رسالت های پژوهشی این مدیریت بوده است.
طالقانی، تهیه نقشه راه پژوهش و فناوری، شناخت دقیق چالش های بخش بالادستی نفت و بر آن اساس تصویب برنامه های اجرایی و طرح های پژوهش و فناوری، برآورد منابع مالی و انسانی مورد نیاز و نحوه تخصیص آنها، خلق، توسعه و بومی سازی فناوری های کلیدی، انتقال دانش فنی در طرح های توسعه ای، حمایت از تجاری سازی، کارآفرینی، بازاریابی و بازارسازی و بسترسازی، برنامه ریزی و طراحی مکانیزم های لازم برای ایجاد شبکه های علمی و فناوری و حمایت از شرکت های دانش بنیان و کسب و کارهای نوپا ((Start-Up از جمله وظایف مدیریت پژوهش نفت برشمرد.
همکاری مراکز حرفه ای نفت و دانشگاهی
علوی طالقانی می گوید: مدیریت پژوهش و فناوری در جهت تبدیل شرکت ملی نفت ایران از یک شرکت عملیات محور به یک شرکت فناوری محور تلاش می کند تا زمینه های دستیابی و توسعه فناوری های اکتشاف، ازدیاد برداشت، فناوری چاه ها، تولید، فرآورش نفت و گاز، زیست محیطی و ایمنی، بهینه سازی مصرف انرژی و .. را در سطح شرکت نفت و شرکت های تابعه فراهم کند.
به گفته وی، با توجه به اینکه ماموریت اصلی شرکت ملی نفت ایران E&P است، هم اکنون ۱۴ مگا پروژه در این دو حوزه در مدیریت پژوهش و فناوری فعال است که در این راستا پنج مگا پروژه در حوزه اکتشاف و ۹ مگا پروژه در حوزه تولید به ۱۲ دانشگاه برتر کشور واگذار شده است.
طالقانی ادامه می دهد: افزون بر این مدیریت پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ایران در سال ۱۳۹۷ پروژه های پژوهشی مختلفی با محوریت ساخت تجهیزات و مواد، مطالعات راهبردی، زیرساختی و بهره وری، حفاظت صنعتی و محیط زیست، ارتقا و فناوری در عملیات و سرویس های حفاری، بانک اطلاعاتی یکپارچه، مطالعات راهبردی، زیرساختی و بهره وری، مطالعات راهبردی، زیرساختی و بهره وری و ازدیاد برداشت نفت در دستور دارد که هم اکنون با درصد پیشرفت مناسبی در حال اجراست.
به گفته وی، امور پژوهش و فناوری هم اکنون در مدیریت اکتشاف، شرکت نفت و گاز پارس، شرکت نفت و گاز اروندان، شرکت نفت مناطق مرکزی ایران، شرکت نفت فلات قاره، شرکت نفت خزر، شرکت مهندسی و توسعه نفت، شرکت ملی حفاری، شرکت پایانه های مواد نفتی، شرکت بهینه سازی مصرف سوخت، سازمان مناطق ویژه اقتصادی انرژی پارس و مدیریت شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب نیز در سال جاری پروژه های پژوهشی مختلف با محوریت های اعلام شده در دست اجرا دارد.
آمادگی نفت برای توسعه همکاری های بین المللی
طالقانی از آمادگی مجموعه شرکت ملی نفت ایران برای توسعه هر چه بیشتر همکاری‌های بین‌المللی خبر می دهد و می گوید: همکاری‌های فناورانه بین‌المللی و تجربه حاصل از این همکاری های مشترک می تواند گامی موثر در جهت ارتقای دانش فنی و انتقال فناوری های توسعه یافته به داخل کشور باشد.
مدیر پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ایران، تجاری سازی طرح های پژوهشی را یکی از برنامه های مهم این مدیریت اعلام می کند و می گوید: باید به سمت تولید ثروت از طریق علم و فناوری حرکت کرد.
علوی طالقانی تاکید می کند: پژوهش زمانی اثربخش خواهد بود که کاربردی باشد چراکه صرف نوشتن یک مقاله یا کتاب و در نظر نگرفتن قابلیت کاربردی شدن یک اثر پژوهشی برای دستگاه های اجرایی نظیر شرکت ملی نفت ایران، مثمر ثمر نخواهد بود.
بررسی نقش انتقال فناوری در قراردادهای جدید نفتی
لحاظ کردن شرط انتقال فناوری در قراردادها و توجه ویژه به آن در جهت ارتقای سطح فناوری نسبت به وضع فعلی، یکی از اهداف اصلی قراردادهای جدید نفتی است به گونه ای که شرکت های خارجی در کنار ایجاد ارزش افزوده از طریق توسعه میدان‌های نفت و گاز می بایست در جهت انتقال فناوری مرتبط با صنعت نفت نیز به کشور کمک کنند.
طالقانی ادامه می دهد: برای انطباق فناوری در قراردادهای بالادستی اکتشاف، توسعه و تولید، سنجه‌های مناسب برای اندازه‌گیری انتقال فناوری در حال طراحی است که کارگروه فناوری مسئولیت طراحی سنجه‌ها و به تبع آن نظارت بر انتقال و توسعه فناوری مرتبط را بر عهده دارد.
حرکت نفت در مسیر پژوهش های کاربردی شتاب می گیرد
طالقانی می گوید: مهمترین رویدادی که طی سالهای اخیر در پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ایران شاهد آن بودهایم، تغییر پارادایمها بوده است به طوری که از «پژوهش برای پژوهش» به سمت «پژوهش های کاربردی» حرکت کرده ایم.
وی همچنین به رویکرد جدید وزارت نفت در ساخت داخل کالاها و قطعات مورد نیاز صنعت نفت اشاره می کند و می گوید: سازندگان طرف قرارداد با وزارت نفت در هر یک از پروژه‌های دهگانه طرح بومیسازی کالاهای این صنعت، مکلف هستند علاوه بر اثبات توانمندی درعرصه ساخت کالای موضوع قرارداد، نقشه راه ارتقا فناورانه خود را نیز ارائه دهند. مدیریت پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ایران در ارزیابی بلوغ فناوری سازندگان و پیگیری حرکت در مسیر نقشه راه ارائه شده ایفای نقش میکند.
نظارت و راهبری بر حسن انجام قرارداد های میدان محور و اکتشاف محور با دانشگاه ها
طالقانی می گوید: در راستای اجرایی کردن سیاست های کلی برنامه ششم توسعه مبنی بر افزایش مستمر ضریب بازیافت و برداشت نهایی از مخازن و چاه‌های نفت و گاز و تحقق تعهد تکلیف وزارت نفت برای افزایش یک درصدی ضریب بازیافت از مخازن نفتی کشور تا پایان برنامه ششم و هم چنین در راستای پیاده سازی محورهای کلان اقتصاد مقاومتی در حوزه بالادستی صنعت نفت، شرکت ملی نفت ایران طرح" انتقال و توسعه فناوری بخش بالادست شامل بهبود تولید و ازدیاد برداشت (EOR/IOR) در ۲۰ میدان نفتی و گازی شامل ۵۲ مخزن با ۹ دانشگاه و مرکز تحقیقاتی با هدف ایجاد بستر دانش بنیادی فناوری" را جزء برنامه‌های پژوهش و فناوری خود قرار داده است که در این راستا تکالیف محوری وزارت نفت در خصوص بندهای ۱۴ و ۱۵ سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغی از جانب مقام معظم رهبری یعنی صیانت از منابع هیدروکربوری و افزایش ذخایر راهبردی نفت نیز محقق خواهد شد.
گفتنی است، دانشگاه های طرف قرارداد با نفت موظفند از مرحله صفر تا ١٠٠ مطالعات فناورانه یک مخزن را انجام داده و دستاوردهایی همچون تدوین نقشه راه و راه اندازی مرکز EOR، افزایش ضریب بازیافت در بلند مدت، بهینه سازی عملیات تولید و کاهش هزینه‌های آن، انتقال دانش فنی و فناوری از طریق انجام پروژه‌های پژوهش و فناوری، کاهش ریسک از طریق بکارگیری فناوری‌های نوین، تربیت نیروی متخصص و متعهد در زمینۀ مدیریت مخازن، ایجاد زمینه های مناسب جهت ارتباط صنعت و دانشگاه، تشکیل کنسرسیوم فناوری ازدیاد برداشت، بهبود تولید متشکل از مشاورین پژوهشی، شریک خارجی، شرکت های دانش بنیان و مجری طرح در حوزه های منطقه ای و بین المللی و قطب بندی مشاورین پژوهشی را محقق سازند. به همین ترتیب و در حوزه کسب فناوری های مرتبط با علوم زمین و اکتشاف نیز ۵ قرارداد بلند مدت با دانشگاه های منتخب مبادله شده است که در آن قراردادها نیز مدیریت پژوهش و فناوری به دنبال ایجاد و توسعه فناوری های مرتبط با حوزه اکتشاف در دانشگاه ها است.
تجاری‌سازی یافته های پژوهشی نفت و شرکت های تابعه
مدیریت پژوهش و فناوری با هدف جهت‌دهی و ساماندهی فعالیت‌های خود در راستای تبدیل شرکت ملی نفت ایران از یک شرکت عملیات محور به شرکت دانش پایه، واگذاری تولید تجاری (خرید تجهیزات و محصولات) آن دسته از محصولات که در اثر فعالیت‌های پژوهشی متقاضی محور شده‌اند را برای مدت محدود به شرکت‌های دانش بنیان، در دستور کار خود قرار داده است.